Trùng cỏ là những sinh vật nguyên sinh hiện diện ở hầu hết các vực nước như ao, hồ, sông và biển. Chúng có kích thước rất nhỏ và là thức ăn vô cùng quan trọng cho cá bột mới nở. Một số loại trùng cỏ học sinh sớm được học như: như trùng bánh xe và trùng đế giày .... chúng thuộc về một nhóm trùng cỏ quan trọng gọi là mao trùng.
Trùng cỏ có kích thước rất nhỏ, khoảng dưới 200 micro mét. Với các loại cá bột rất nhỏ, trùng cỏ còn tốt hơn so với các nguồn thức ăn khác như bo bo, artemia và trùn giấm. Thực ra, bo bo và artemia mới nở cũng rất nhỏ nhưng chúng tăng trưởng rất nhanh và trở nên quá to để cá bột khó ăn được.
Ngoài tự nhiên, trùng cỏ hiện diện và tập trung nhiều ở ven bờ ao hồ, kênh rạch, cống rãnh và ruộng lúa..... Đâu có nước cũ lâu ngày là có chúng. Thức ăn của chúng là vi khuẩn, vi tảo và các loại mùn bã hữu cơ lơ lửng trong nước. Trùng cỏ rất nhỏ và chúng có thể dễ dàng bị bọ gậy ăn thịt, chú ý nếu có muỗi đẻ vào bể ươm trùng cỏ thì bể chỉ còn lại lăng quăng.
Trùng cỏ có thể tự xuất hiện trong nước, muốn nhanh hơn có thể lấy giống từ những hũ ươm trùng cỏ cũ. Nước nuôi trùng cỏ là nước cũ, nước ao hồ, nước bể cá. Dùng nước máy có chất sát khuẩn thì trùng cỏ sẽ xuất hiện lâu hơn. Có thể bỏ vào hũ nước một ít rong, và để nơi có ánh sáng nhẹ (10 tiếng ánh sáng/ngày). Tùy lượng trùng cỏ xuất hiện mà tăng thêm thức ăn cho chúng, tránh cho nhiều làm thối nước, cho ít thức ăn quá thì trùng phát triển chậm.
Sau đó bỏ một ít rau muống ao, dưa chuột, rau xà lách, rau cần, sữa chua, cơm men rượu, rơm khô, đồ ăn thừa... vào trong hũ nước. Thực tế thì loại lá cây nào phân hủy cũng có thể sản sinh trùng cỏ, nhưng các loại trên là dễ sinh trùng cỏ hơn. Thức ăn thối rữa sinh ra vi khuẩn sinh –> trùng cỏ ăn vi khuẩn và sinh sôi –> cá bột ăn trùng cỏ. Ở xứ lạnh, trùng cỏ có thể khan hiếm và khó tạo hơn cá xứ nhiệt đới.
Sau khoảng 3 ngày thì dưa chuột phân hủy và trùng có bắt đầu phát triển, lúc này khi buổi tối có thể rọi đèn pin là thấy. Đợi khoảng 5 ngày cho dưa leo hết mùi thối với chìm xuống dưới đáy thì trùng cỏ sinh sản rất nhiều. Nếu có điều kiện thì có thể kết hợp xục khí để đẩy nhanh quá trình phân hủy và giảm mùi hôi. Tạo trùng cỏ từ sữa chua, rơm khô ưu điểm là sẽ hạn chế mùi hôi và sạch sẽ hơn dưa chuột.
Trùng cỏ luôn hiện diện trên bề mặt thực vật thủy sinh, khi thực vật bị phân hủy bởi vi khuẩn (hiện tượng thối rữa), lượng vi khuẩn sẽ bùng phát và là nguồn thức ăn dồi dào cho trùng cỏ. Trùng cỏ sinh sôi thật nhiều và đến lượt chúng trở thành nguồn thức ăn cho cá bột mới nở.
Khi cho cá bột ăn nhớ châm chút nước chứa trùng cỏ vào một, cho nhiều có thể khiến bể nuôi cá bột ô nhiễm. Một ngày cho cá bột ăn từ hai đến ba lần. Việc nuôi cá bột bằng trùng cỏ khi cá từ 1 đến 10 ngày tuổi thực sự rất hữu dụng. Trùng cỏ là nguồn thức ăn cho cá bột dùng để thay thế Artemia, trùng cỏ giúp cá nhanh lớn. Tránh bầy cá bột bị chết hay giảm số lượng và ít gây bệnh cho cá.
Chú ý: Khi soi đèn thấy trong nước có trùng cỏ mới múc cho cá ăn, tránh trường hợp không có trùng mà múc nước thối vào hồ cá làm ô nhiễm nguồn nước. Nên dùng tấm giấy đậy kín bình chứa để tránh muỗi vào đẻ lăng quăng và nó sẽ ăn trùng cỏ.
Trùng cỏ sống lâu hơn Artemia ( Artemia sống trong nước mặn và chỉ sống được 6 giờ khi cho vào hồ ). Kể cả khi cho ăn thừa chúng còn có tác dụng làm sạch nước. Tuy vậy nuôi cá trưởng thành với số lượng lớn thì trùng cỏ không phải là phương pháp tối ưu. Trùng có lúc này chỉ đóng vai trò ổn định môi trường nước cho cá sinh sống và phát triển tốt.
